Yalan Haberlerden Nasıl Korunulur?


Yalan Haber Nasıl Üretilir? Yalan Haber Nasıl Yayılır? başlıklı yazıda yalan haberin ortaya çıkışı ve yayılmasının sebepleri üzerine İbn-i Haldun’un görüşlerini aktarmıştık. Bu yazı o yazının devamı niteliğinde. İbn-i Haldun’a göre bir haberin doğruluğunu anlamak için altı yöntem kullanılabilir. Bunlar:

Tahkik ve tetkik: Medyadan gelen bütün haberler tenkidi(eleştirel) bir anlayışla ele alınmalı, vakaları belirli metodlar çerçevesinde kritiği tabi tutmalıdır. 
Birden çok kaynaktan sağlama yapmak: Okunan haber önemseniyorsa kanaat geliştirmek için bir kaynak yerine bir kaç kaynağa müracaat edilmelidir. Safsata ya da hatalardan korunmak için bu gereklidir. Olayları değerlendirme kabiliyeti geliştirmek için kronoloji, coğrafya, arkeoloji, sosyoloji ve antropoloji gibi yardımcı disiplinler hususunda da entelektüel birikim sahibi olmayı olmaya gayret edilmelidir. (Burada şuna dikkat etmek lazım, okunan haber önemsenmiyorsa bile kişinin iç dünyasını etkileyerek, tutumlarında değişikliğe sebep olabilir. ‘Hımm, demek öyleymiş’ deyip geçtiğiniz önemsiz bir yalan haber yahut yönlendirici bir başlıkla sunulan doğru haber zihninizde işleme tabi tutulur. Bu işlem sizin tutumlarınızda değişikliğe sebep olabilir. Kritiğe tabi tutulup gerçekliği tespit edilmeyen her bilgi aynı etkiyi oluşturabilir.)
Belgelere önem verilmesi: Bazen haberler abartılı ve dedikodu mahsulü olabilmektedir. Bunun sebebi çoğunlukla abartılı şeylere nefsin ve insanların düşkünlüğüdür. Bir haberi doğru kabul etmeden veya yayılmasına vesile olmadan, o hususta sahih belgeler olup olmadığı araştırılmalıdır. 
Mukayese: Haberin doğruluğunu anlamanın usüllerinden biri de mukayese metodudur. Diğer metodların yanında bu usülle de haberleri irdelemek lazımdır. 
Derin görüşlülük: Haberleri idrak ve derin görüşlülüğün hakemliğiyle incelemek gerekir. Bu da okuma yönü, kabiliyeti, istidat nispetince mümkün olur.
Tenkit(Eleştiri): Yalan haberleri ortaya çıkarmadaki başka ölçü de tenkit metodudur. İnsanın kendine ulaşan haberleri herhangi bir değerlendirmeye tabi tutmadan kabul etmesi ve aktarması uydurma haberlerin yayılmasının sebeplerinden birisidir. 

Not: Bu yazı İnsan ve Hayat Dergisi Temmuz 2018 sayısından alınmıştır. Parantez içerisindeki yazılar benim yorumumdur. 
2018 © Arif Öztürk

Yorumlar

  1. Allah, yalan haberleri bilecek basiret versin, yalan haberlerden, iftiralardan korusun.

    YanıtlaSil
  2. Kişinin ağzından duymadıkça Facebook’da orada burada kişinin fotoğrafı kullanılıp yapılan haberlere inanmıyorum hocam.

    YanıtlaSil
  3. infiallere sebep olan bir konu ve hayli önemli bence.
    Kırmızı kocaman putolarla yazılan son dakika'lar, bir resmin altına yapıştırılp ortaya salınan ithamlar...bu konu çok önemli de üzerinde bilerek durulmuyor diye düşünüyorum

    YanıtlaSil
  4. En önemlisi bir yazıyı okurken bağımsız olmak. Bağımsız okumamaktan sonra haberi doğru dürüst, veya yalan dolan okumuş oluruz. Bu da dediğiniz derin görüşlülük ve tenkitle alakalı.

    YanıtlaSil
  5. Gerçek bir kaynak görememek konusunda katılıyorum size. Gerçek kaynak bulamadığımda o bilginin kesin doğruluğuna inanamıyorum..

    YanıtlaSil
  6. Günümüzde internet sayesinde bilgiye ulaşmak çok kolaylaştı.Ama doğru bilgiye ulaşmakta o oranda zor.Belki binlerce kaynaktan akan bilgileri ayıklayıp,tasnif edip, işledikten sonra kabullenmek gerekiyor.Bu da belli bir kültürel ve akademik birikim gerektiriyor.Bu arada atı alan Üsküdar'ı geçiyor.Yalan ve yanlış bilgiler kıtalar dolaşıyor.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Atı alan Üsküdarı geçiyor gerçekten. Yalan olduğunu tespit etsek bile beynimiz o bilgiyi doğruymuş gibi işleme alabiliyor...

      Sil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Anadolu'nun Üç Şems'i

Kozalağın Hikayesi

İlmi sima Nedir? Fizyonomi Nedir?